Tedavi işlemleri mutlaka bir veteriner hekime danışılarak, hekimin önerdiği tanı, teşhis ve tedavi yöntemleri doğrultusunda yapılmalıdır. Sitemizde yer alan tüm bilgiler yalnızca bilgilendirme ve hekimler için yönlendirme amaçlıdır. Bu bilgiler, profesyonel bir danışmanlık yerine geçmez ve kesinlikle tedavi amaçlı kullanılmamalıdır
SÜRÜNGEN SAĞLIĞI
Mutlu ve Sağlıklı Sürüngenler İçin Bakım İpuçları
Mutlu ve Sağlıklı Sürüngenler İçin Bakım İpuçları
Tedavi işlemleri mutlaka bir veteriner hekime danışılarak, hekimin önerdiği tanı, teşhis ve tedavi yöntemleri doğrultusunda yapılmalıdır. Sitemizde yer alan tüm bilgiler yalnızca bilgilendirme ve hekimler için yönlendirme amaçlıdır. Bu bilgiler, profesyonel bir danışmanlık yerine geçmez ve kesinlikle tedavi amaçlı kullanılmamalıdır.
SÜRÜNGENLERDE AŞI TAKVİMİ
Sağlıklarını Korumak İçin Önemli Aşılar ve Zamanlamalar
Sürüngenler, doğrudan insanlara veya diğer hayvanlara bulaşan hastalıklar açısından genellikle daha az risk taşırlar. Ancak, bazı hastalıklar ve enfeksiyonlar sürüngenler için ciddi sağlık sorunları oluşturabilir. Bu bağlamda, sürüngenlerde aşılama konusu diğer evcil hayvanlara kıyasla biraz daha farklıdır çünkü sürüngenler için yaygın aşılama protokolleri genel olarak bulunmamaktadır. Bununla birlikte, bazı sürüngen türleri için aşılar ve koruyucu tedbirler önerilebilir.
.
Sürüngenlerde Aşılar:
Sürüngenlerde aşılama genellikle aşağıdaki durumlar için önerilir:
.
Tavuk Vebası (Infectious Laryngotracheitis) ve Diğer Viral Enfeksiyonlar:
Özellikle kertenkeleler ve yılanlar gibi bazı sürüngen türlerinde virüslerden kaynaklanan hastalıklar görülebilir.
Ancak, tavuk vebası gibi hastalıklar genellikle daha çok kuşlar için geçerli olduğundan, sürüngenler için özel olarak üretilmiş aşılar yoktur. Bunun yerine, sürüngenler için iyi bir çevresel hijyen, uygun sıcaklık ve ışık koşulları sağlamak daha önemlidir..
.
Chlamydia Enfeksiyonu (Bakteriyel) – Chlamydia psittaci:
Chlamydia enfeksiyonları, özellikle bazı türlerde zehirli yılanlar gibi sürüngenlerde görülebilir.
Bu hastalık, bazen kuşlar ve sürüngenler arasında bulaşabilir. Özellikle çok sayıda evcil hayvan olan ortamda, hijyen koşullarına dikkat edilmelidir. Chlamydia enfeksiyonları için rutin aşılama yapılmamaktadır, ancak enfeksiyon belirtileri görüldüğünde antibiyotik tedavisi uygulanır.
.
Koronavirüs ve Rotavirüs Enfeksiyonları:
Özellikle kertenkeleler, kaplumbağalar ve yılanlar gibi sürüngenlerde bazı viral hastalıklar görülebilir.
Bu tür hastalıklar için henüz yaygın bir aşılama protokolü bulunmamaktadır. Ancak, sürüngenin bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için doğru beslenme, stresin önlenmesi ve uygun ortam koşullarının sağlanması önemlidir.
.
Sürüngen Sağlığını Koruma İçin Önlemler ve Koruyucu Tedbirler:
Sürüngenler için aşılama genellikle önerilmediği için, hastalıkların önlenmesi büyük ölçüde doğru bakım ve çevresel faktörlerin düzenlenmesi ile mümkündür. İşte sürüngen sağlığını korumak için önerilen temel koruyucu tedbirler:
1. Hijyen ve Temizlik:
Sürüngenin yaşam alanı düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
Kafes, su kabı, yiyecek kapları, yataklar ve kullanılan eşyalar sık sık temizlenmelidir.
Enfeksiyon riskini azaltmak için, yeni bir sürüngen sahiplenildiyse karantina altında bir süre tutulmalıdır.
.
2. Uygun Sıcaklık ve Nem Koşulları:
Sürüngenler, türlerine göre belirli sıcaklık ve nem seviyelerinde sağlıklı kalabilirler. Aksi takdirde bağışıklık sistemleri zayıflar ve hastalıklara daha yatkın hale gelirler.
UVB ışığı, D vitamini üretimi için gereklidir ve kemik sağlığı için de çok önemlidir.
.
3. Beslenme ve Vitamin Desteği:
Sürüngenin türüne uygun, dengeli bir diyet sağlanmalıdır.
Kalsiyum, fosfor ve D vitamini dengesi, özellikle Metabolik Kemik Hastalığı (MKS) gibi hastalıkların önlenmesinde kritik rol oynar.
.
4. Parazit Kontrolü:
Sürüngenlerin iç ve dış parazitlerden korunması gerekir. İç parazitler (solucanlar gibi) ve dış parazitler (bitler, keneler gibi) düzenli testler ve tedavi gerektirir.
.
5. Veteriner Ziyaretleri:
Düzenli veteriner kontrolü, sürüngenin sağlıklı olduğunu teyit etmek için gereklidir. Veteriner, sürüngenin sağlık durumu hakkında önerilerde bulunabilir ve gerektiğinde tedavi önerileri yapabilir.
.
6. Stresin Azaltılması:
Stres, sürüngenlerin bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve hastalıklara yatkınlık oluşturabilir. Bu yüzden yaşam alanının güvenli, sessiz ve huzurlu olması önemlidir.
.
Önerilen Aşılar ve Koruma Yöntemleri:
Şu anda sürüngenler için yaygın bir aşılama programı bulunmamakla birlikte, bazı durumlarda veterinerler, sürüngenin sağlığını korumak amacıyla aşağıdaki yöntemleri önerirler:
Bakteriyel Enfeksiyonlara Karşı Aşılar:
Sürüngenlerin bağışıklık sistemini güçlendirmek için bazı bakteriyel enfeksiyonlara karşı tedavi edilmesi gereken sürüngenler için antibiyotik tedavisi veya destek tedavisi önerilebilir. Örneğin, kaplumbağalarda Salmonella ve Chlamydia enfeksiyonları yaygın olabileceğinden, bunların tedavi edilmesi önemlidir.
Aşı Gerekliliği:
Bazı sürüngen türleri için özel bir aşılama gereksinimi bulunmamaktadır. Bunun yerine sağlıklı yaşam alanı ve hijyen koşullarına dikkat edilmelidir..
Sürüngenlerde Aşılar ve Koruyucu Bakım – Sonuç:
Sürüngenlerde yaygın aşılar bulunmamakla birlikte, bağışıklık sistemi, doğru bakım ve hijyen ile güçlendirilebilir. En iyi koruma, sürüngenin yaşadığı ortamın düzenlenmesi, doğru beslenmesi, stresin azaltılması ve düzenli veteriner kontrolleri ile sağlanır. Eğer sürüngenin yaşadığı çevre, bakım ve sağlık açısından sıkıntı yaşıyorsa, hastalıkların önlenmesi ve tedavi edilmesi için bir veteriner hekime danışılması önemlidir.
Sonuç olarak, sürüngenler için yaygın aşılama yöntemleri olmamakla birlikte, veteriner önerileri ve sağlıklı bakım ile hastalıkların önüne geçmek mümkündür.
.
.
SÜRÜNGENLERDE KARNE
Sağlık ve Bakım Durumunu Takip Etme
Evcilleştirilen kemirgenlerde, özellikle tavşanlar, hamsterlar, guinea pigler (kobaylar) gibi türlerde, karne ya da raporlama sistemi yaygın bir uygulama değildir. Ancak, bazı durumlarda veteriner kliniklerinde ya da bakıcılar arasında belirli sağlık izleme sistemleri olabilir. Bu sistemler, genellikle kemirgenlerin sağlık durumu, veteriner ziyaretleri, bakım ihtiyaçları ve diğer özelliklerini takip etmek amacıyla kullanılır. Yine de, karne kelimesi genellikle çocukların okul raporlarına atıfta bulunur ve evcil kemirgenlerde bu tür bir raporlama yaygın değildir.
Kemirgenlerin sağlık durumu, bakım ve takip süreçlerini düzenli şekilde izlemek, onların uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmelerine yardımcı olur. Kemirgenlerde genellikle şu tür izlemeler yapılır:
1. Veteriner Ziyaretleri ve Sağlık Kayıtları
Kemirgenlerin veteriner kontrolleri ve aşıları, sağlıkları için oldukça önemlidir. Bu ziyaretlerde, genel sağlık durumu, diş sağlığı, parazit kontrolü, bağışıklık durumu ve diğer sağlık sorunları değerlendirilebilir. Veteriner hekimin bu bilgileri kaydetmesi, sağlık geçmişlerini takip etmeyi sağlar.
Sağlık takibi yapan bir kayıt sistemi veya klinik raporu olabilir, ancak bu genellikle “karne” yerine “sağlık kaydı” veya “veteriner raporu” olarak adlandırılır.
.
2. Bakım Takibi
Kemirgenlerin beslenme düzeni, egzersiz ihtiyaçları, bakım rutinleri (örneğin, kafes temizliği ve hijyen) gibi faktörler, sahipleri tarafından izlenmelidir. Bu tür bir bakım takibi, kemirgenin sağlıklı gelişimini destekler. Bazı sahipler, bu takibi kendi belirledikleri bir sistemle yapabilirler.
.
3. Diş Sağlığı İzleme
Kemirgenlerin dişleri sürekli büyür, bu nedenle diş sağlığına özel bir dikkat gösterilmesi gerekir. Veterinerler, dişlerin düzenli olarak kontrol edilmesini önerir ve bu durum bazen sağlık raporlarına dahil edilir.
.
4. Aşılar ve Parazit Tedavisi
Kemirgenler için belirli aşılar ve parazit tedavileri yapılabilir. Bazı veteriner klinikleri, kemirgenlerin aldığı aşıları ve parazit tedavilerini bir sağlık kartı üzerinde takip eder.
.
5. Davranış Takibi
Bazı sahipler, evcil kemirgenlerinin davranışlarını takip eder. Örneğin, değişen iştah, hareketlilik, sosyal etkileşimler veya diğer davranış değişiklikleri, sağlığın bir göstergesi olabilir. Bu tür izlemeler de sahipler tarafından kaydedilebilir, ancak bu genellikle karmaşık bir “karne” sistemi şeklinde değil, bir sağlık notu veya gözlem raporu olarak tutulur.
.
Sonuç
Evcil kemirgenlerde resmi anlamda bir “karne” sistemi yoktur. Ancak, sahipleri veteriner raporları, sağlık kayıtları ve davranış izlemeleriyle kemirgenlerinin sağlığını ve bakımını düzenli olarak takip edebilirler. Yine de, kemirgenlerin sağlıklarını izlemek için mutlaka veterinerden yardım alınması önerilir.
.
SÜRÜNGENLERDE ÇİP UYGULAMASI
Kimlik Takibi ve Güvenlik İçin Bilmeniz Gerekenler
Evet, sürüngenlerde de çip (mikroçip) uygulaması yapılabilir, ancak bu uygulama, memelilerde olduğu kadar yaygın değildir. Çip, bir hayvanın kimlik bilgilerini taşıyan küçük bir elektronik cihazdır ve kaybolan veya çalınan hayvanları geri bulmaya yardımcı olmak amacıyla kullanılır. Mikroçipler, genellikle kedi, köpek, at gibi hayvanlar için daha yaygın bir uygulama olsa da, bazı veteriner klinikleri ve sürüngen bakıcıları, sürüngenler için de bu uygulamayı tercih edebilirler.
Sürüngenlerde Çip Uygulaması
Mikroçipler, sürüngenlerin kimliklerinin belirlenmesine yardımcı olabilir, özellikle nadir türler veya değerli sürüngenler için bu uygulama önemli olabilir. Mikroçip, sürüngenin derisi altına yerleştirilen küçük bir cihazdır ve bir okuma cihazı tarafından tarandığında, hayvanın kimlik bilgilerini içerir. Çip, kaybolan veya çalınan sürüngenlerin bulunmasına yardımcı olabilir.
.
Mikroçipin Sürüngenlerde Kullanım Alanları
Kaybolan Sürüngenlerin Takibi: Eğer sürüngen kaybolur veya çalınırsa, mikroçip sayesinde kimlik bilgilerine ulaşılabilir. Çip, hayvanın geri alınması için bir referans sağlayabilir.
Değerli ve Nadir Türler: Özellikle egzotik sürüngenler, nadir türler veya yüksek değerli evcil hayvanlar için mikroçip uygulaması yapılabilir. Bu, sürüngenin kimlik ve sahiplik bilgilerinin kaybolmamasını sağlar.
Yetiştiricilik ve Ticaret: Sürüngenler, özellikle ticaret amaçlı yetiştirilen hayvanlar için mikroçip uygulaması, hayvanın sağlıklı bir şekilde izlenmesi ve izinsiz takasların engellenmesi için faydalı olabilir. Bu, yetiştiricilerin ve alıcıların güvenliğini sağlamak amacıyla kullanılabilir.
.
Mikroçipin Uygulama Süreci
Mikroçip, veteriner kliniklerinde sürüngenin derisi altına enjekte edilir. Bu işlem oldukça basittir ve genellikle ağrısızdır.
Mikroçipin boyutu, sürüngenin türüne ve büyüklüğüne göre değişebilir. Çipler, genellikle bir pirinç tanesi boyutunda olup, uzun süre vücutta kalabilirler.
Çip, herhangi bir batarya gerektirmez, çünkü pasif bir cihazdır ve yalnızca dışarıdan okuma cihazıyla tarandığında aktif hale gelir.
.
Sürüngenlerde Çip Uygulamanın Zorlukları
Uygulama Zorluğu: Sürüngenlerin vücut yapısı, memelilere göre farklıdır. Bazı sürüngen türlerinin deri yapısı, çipin yerleştirilmesini zorlaştırabilir. Özellikle deri altı dokusu ince ve çok katmanlı olan sürüngenlerde, mikroçip uygulamak daha dikkatli ve uzmanlık gerektirebilir.
Uygulama Alanı: Sürüngenlerde çipin uygulanabileceği ideal alan, hayvanın türüne ve büyüklüğüne göre değişebilir. Genellikle, mikroçipin sırt bölgesine yerleştirilmesi önerilir, ancak bu alan sürüngenin türüne göre farklılık gösterebilir.
Düşük Yaygınlık: Sürüngenler için mikroçip uygulaması, kedi ve köpeklerde olduğu kadar yaygın değildir. Bunun nedeni, sürüngenlerin genellikle daha az hareketli ve evcil olmamaları ya da bazı türlerin daha nadir olmasıdır. Bu nedenle, sürüngen sahipleri arasında çip uygulaması hakkında bilgi eksiklikleri olabilir.
.
Sonuç
Sürüngenlerde mikroçip uygulaması mümkündür ve özellikle değerli, egzotik veya kaybolma riski olan sürüngenler için faydalı olabilir. Ancak, sürüngenlerin vücut yapısı ve hayvan sahiplerinin bu konuda daha az bilgiye sahip olmaları nedeniyle, mikroçip uygulaması yaygın değildir. Eğer sürüngenin kaybolmasını istemiyorsanız ve bu tür bir uygulamaya karar verirseniz, bir veteriner hekime danışarak uygun bir mikroçip uygulama işlemi hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz.
.
.
SÜRÜNGENLERDE TUVALET EĞİTİMİ
Hijyenik ve Konforlu Bir Ortam İçin Yöntemler
Sürüngenlerde tuvalet eğitimi, memeli hayvanlardan çok daha farklıdır çünkü sürüngenlerin çoğu doğal yaşamlarında dışkılarını belirli alanlarda yapma eğiliminde değildir. Sürüngenler genellikle kendi tuvaletlerini seçme konusunda içgüdüsel davranışlar sergileyebilirler, ancak evde eğitilmesi genellikle oldukça zor bir süreçtir. Sürüngenlerin tuvalet alışkanlıkları türden türe değişir. Bununla birlikte, bazı temel bilgiler ve yöntemler, tuvalet eğitimi sürecini yönetmenize yardımcı olabilir.
1. Sürüngenlerin Tuvalet Alışkanlıkları
Sürüngenler, doğada genellikle tuvaletlerini serbestçe herhangi bir yere yapabilirler. Bununla birlikte, bazı türler belirli alanları dışkılarını yapmak için tercih edebilir. Sürüngenlerin tuvalet alışkanlıkları türlerine, yaşlarına, sağlık durumlarına ve yaşam koşullarına bağlı olarak değişebilir. Bazı sürüngenler, doğal yaşamlarında yalnızca belirli alanları dışkılamak isteyebilirler.
.
2. Sürüngenlerde Tuvalet Eğitimi Mümkün mü?
Çoğu sürüngen türü, tuvalet alışkanlıklarını evde eğitilmeye uygun hale getirebilecek şekilde doğal eğilimlere sahip değildir. Ancak, bazı türler belirli bir alanı tuvalet olarak kullanma eğilimindedirler ve bu davranışlar üzerinde biraz çalışarak eğitim sağlanabilir.
.
3. Bölgesel Tuvalet Alışkanlıkları
Bazı sürüngenler, doğal yaşamlarında dışkılarını belirli alanlara yapma eğilimindedirler. Evde de bu alışkanlıkları yönlendirmek mümkündür:
Yılanlar ve Kertenkeleler: Çoğu yılan ve kertenkele türü dışkılarını doğrudan herhangi bir yere yapabilir. Ancak bazı türler, tuvaletlerini genellikle kendilerini saklayabilecekleri alanlarda yapma eğilimindedirler. Yine de bu türlerin tuvalet alışkanlıklarını yönlendirmek çok zordur.
Kaplumbağalar: Kaplumbağalar, genellikle dışkılarını sadece suyun içinde veya sıcak ve sakin alanlarda yapma eğilimindedirler. Bu nedenle, kaplumbağaların dışkılarını belirli bir alanda yapmak için eğitilmeleri daha kolay olabilir.
Gecko ve İguana Gibi Türler: Bu tür sürüngenler, genellikle tuvalet ihtiyaçlarını doğal ortamlarındaki geniş alanlarda giderirler. Evde ise genellikle sıcak bölgelerde dışkı yapmaya eğilimlidirler.
.
4. Evde Sürüngenler İçin Tuvalet Alanı Oluşturma
Evde bir sürüngene tuvalet eğitimi vermek istiyorsanız, belirli alanlarda dışkı yapmalarını teşvik etmek için bazı yöntemler kullanılabilir:
Sıcak ve Güvenli Alanlar: Sürüngenler, sıcak ve sakin yerlerde dışkı yapma eğilimindedirler. Bu nedenle, sürüngenlerin yaşam alanlarında sıcaklık ve güvenlik sağlamak, onları belirli bir bölgeye yönlendirmeyi kolaylaştırabilir.
Tuvalet Alanı Belirlemek: Sürüngenin belirli bir alanı tuvalet olarak seçmesine yardımcı olmak için, bu bölgeyi temiz tutmak ve sık sık buraya yönlendirmek gerekebilir. Özellikle kaplumbağalar ve bazı kertenkele türleri belirli bir alanı tuvalet olarak kullanabilir.
Farklı Alanlar: Eğer sürüngeniniz evde belirli bir alanı tuvalet olarak kullanmaya başlamazsa, yaşam alanlarında birkaç farklı bölge belirleyerek hangi bölgeyi tercih ettiğini gözlemleyebilirsiniz.
.
5. Eğitim Süreci
Sürüngenlerin tuvalet eğitimine başlamadan önce dikkat edilmesi gereken bazı faktörler şunlardır:
Doğal İçgüdülerine Saygı Gösterin: Sürüngenler doğal yaşamlarında çok fazla dışkılama alanı seçmeye karar vermezler. Bu nedenle, onları tuvalet alışkanlıkları konusunda yönlendirmek ve eğitmek sabır gerektirir.
Alan Temizliği: Sürüngenlerin yaşam alanı, özellikle dışkılarını yapabilecekleri bölgeler, düzenli olarak temizlenmelidir. Kirli alanlar, sürüngenin başka yerlerde dışkı yapmasına neden olabilir. Temizlik, aynı zamanda onların tercih ettiği tuvalet alanlarını daha belirgin hale getirebilir.
Sabırlı Olun: Sürüngenlerin tuvalet eğitimini doğru şekilde öğrenmesi genellikle uzun bir süreç alabilir. Her tür için farklı gereksinimler olduğundan, sabırlı ve tutarlı olmak önemlidir.
.
6. Kaplumbağalarda Tuvalet Eğitimi
Kaplumbağalar, özellikle su kaplumbağaları, tuvalet eğitiminde en kolay olan sürüngenlerdir. Onlar belirli bir alanı tuvalet olarak kullanma eğilimindedirler. Kaplumbağalarda tuvalet eğitimi için bazı ipuçları:
Su Alanı: Su kaplumbağaları, genellikle dışkılarını suya yapmayı tercih ederler. Bu yüzden bir su alanı oluşturmak, tuvalet eğitimini kolaylaştırabilir.
Sıcak Yüzeyler: Karasal kaplumbağalar ise genellikle sıcak, sakin yerleri tuvalet olarak kullanmayı tercih ederler. Bu yüzden, bu alanı belirli bir sıcaklıkta tutmak faydalı olabilir.
.
7. Dışkı Temizliği ve Hijyen
Sürüngenlerin dışkıları, özellikle tropikal türlerde, zararlı bakteri ve parazitler içerebilir. Bu nedenle:
Temizlik: Sürüngenin tuvalet yaptığı alanları düzenli olarak temizlemek gerekir. Bu, hem hijyen hem de eğitimin başarısı için önemlidir.
Bakteri Kontrolü: Özellikle yılanlar ve bazı kertenkeleler, dışkılarını ortamda bırakırlarsa hastalık riski oluşturabilir. Bu yüzden temizlik ve hijyen konusuna ekstra dikkat edilmelidir..
Sonuç
Sürüngenlerde tuvalet eğitimi, genellikle memeli hayvanlara göre daha zor ve zaman alıcı bir süreçtir. Ancak, bazı türler belirli alanları tuvalet olarak kullanmaya eğilimli olabilirler. Bu türlerde düzenli gözlem, sabır ve tutarlı bir yaklaşım, tuvalet alışkanlıklarını geliştirmek için yardımcı olabilir. Yine de, tüm sürüngen türleri için evde tuvalet eğitimi sağlamak zorlu olabilir ve doğal içgüdülerine fazla müdahale etmekten kaçınılmalıdır.
.
OLASI HASTALIKLAR
Belirtiler, Tanı ve Tedavi Yöntemleri
Sürüngen hastalıkları, genellikle sürüngen hayvanlarda görülen hastalıklar olup, farklı sebeplerle (yetersiz bakım, çevresel faktörler, patojenler vb.) ortaya çıkabilir. Bu hastalıklar, sürüngenlerin yaşamlarını tehdit edebilir, dolayısıyla doğru tanı, teşhis, tedavi ve önleme yöntemleri oldukça önemlidir. Aşağıda sürüngen hastalıklarıyla ilgili detaylı bilgi verilmektedir.
.
Sürüngen Hastalıkları Tanı ve Teşhis
Sürüngenlerin sağlık problemleri, çoğunlukla belirgin dışsal semptomlarla kendini gösterir, ancak bazı durumlarda klinik belirtiler daha gizli olabilir. Tanı koymak için veteriner hekimin doğru bir değerlendirme yapması gerekir.
Tanı Kriterleri:
Fiziksel Muayene: Hayvanın genel durumu, deri rengi, gözlerin durumu, tüy kaybı, yürüme düzeni, deri yaraları ve vücut ısısı gibi faktörler gözlemlenir.
Kan Testleri: Kan hücre sayımı, organ fonksiyonları, elektrolit dengesi ve vitamin düzeyleri gibi analizler yapılabilir.
Röntgen ve Ultrasonografi: Kemik yapıları, iç organlar ve sindirim sistemi değerlendirilir. Özellikle kalsiyum eksiklikleri ya da kemik hastalıkları için röntgen kullanılabilir.
Parazit Testleri: Fekal örnekler alınarak parazitler (bağırsak parazitleri gibi) araştırılabilir.
Biyopsi ve Mikroskobik İnceleme: Bazı durumlarda deri hastalıkları veya iç organ hastalıkları için biyopsi yapılabilir.
.
Yaygın Sürüngen Hastalıkları:
Metabolik Kemik Hastalığı (MKS)
Sebep: Kalsiyum, fosfor ve D vitamini eksiklikleri. Genellikle ışık eksikliği ve yanlış beslenme sonucu gelişir.
Semptomlar: Yumuşak, kırılgan kemikler; zayıf hareket kabiliyeti; şekil bozuklukları (örneğin, bacaklarda eğilme); titreme.
Tanı: Röntgen, kan testi ve fiziksel muayene ile tespit edilir.
Tedavi: Kalsiyum ve D vitamini takviyesi, doğru aydınlatma ve uygun diyetle tedavi edilir.
.
Kapsülit ve Deri Enfeksiyonları
Sebep: Bakteriyel veya fungal enfeksiyonlar, kötü hijyen ve stres.
Semptomlar: Deri kızarıklığı, şişlik, yaralar, kanama.
Tedavi: Antibiyotikler, antifungal tedavi ve hijyen önlemleri gereklidir.
.
Solunum Yolu Enfeksiyonları
Sebep: Bakteriyel, viral veya fungal enfeksiyonlar.
Semptomlar: Hırıltılı solunum, ağızdan salya akması, burun akıntısı, baş aşağı duruş.
Tedavi: Antibiyotik veya antifungal tedavi, ortam sıcaklık ve neminin düzenlenmesi.
.
Sindirim Sistemi Sorunları
Sebep: Hatalı beslenme, aşırı yem, parazitler, stres.
Semptomlar: İştah kaybı, kusma, ishal, kabızlık, karın şişliği.
Tedavi: Diyet düzenlemeleri, parazit tedavisi, uygun ortam sağlanması.
.
Parasiter Hastalıklar
Sebep: İç parazitler (solucanlar, protozoalar) veya dış parazitler (bitler, keneler).
Semptomlar: Kilo kaybı, tüy dökülmesi, kaşıntı, şişlikler.
Tedavi: Antiparazitik ilaçlar, ortam temizliği.
.
Nörolojik Problemler
Sebep: Beyin ve omurilikle ilgili travmalar veya metabolik sorunlar.
Semptomlar: Koordinasyon kaybı, titreme, kas güçsüzlüğü, anormal hareketler.
Tedavi: Nedene bağlı olarak tedavi seçenekleri farklılık gösterir..
Sürüngen Hastalıkları Tedavisi
Sürüngen hastalıklarının tedavisi, doğru tanıya dayanır ve her hastalık için özel bir yaklaşım gerektirir. Tedavi genellikle aşağıdaki unsurları içerir:
Diyet ve Takviyeler: Örneğin, Metabolik Kemik Hastalığı gibi durumlarda, kalsiyum, D vitamini ve fosfor takviyeleri verilmesi gerekebilir. Ayrıca, sürüngenin ihtiyacı olan temel besin öğeleri sağlanmalıdır.
İlaç Tedavisi: Enfeksiyonlar (bakteriyel, viral, fungal) için antibiyotikler veya antifungal ilaçlar; parazitler için antiparazitik ilaçlar kullanılabilir.
Çevresel Düzenlemeler: Sürüngenin yaşadığı ortamın sıcaklık, nem ve ışık seviyeleri iyileştirilmelidir. UVB ışığı, sürüngenlerin D vitamini sentezini yapabilmesi için önemlidir.
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon: Bazı hastalıklar, hareket kabiliyeti kaybına neden olabilir. Bu durumda, fizyoterapi destekleyici bir tedavi seçeneği olabilir.
Cerrahi Müdahale: Bazı hastalıklar cerrahi müdahale gerektirebilir, örneğin tümörler veya bazı enfeksiyonlar.
.
Sürüngen Hastalıkları Önleme Yöntemleri
Sürüngen hastalıklarının önlenmesi, genellikle doğru bakım ve hijyenle mümkündür. İşte bazı önemli önleme yöntemleri:
Doğru Diyet: Sürüngenler, yaşlarına ve türlerine göre belirli besin ihtiyaçlarına sahiptir. Kalsiyum ve vitamin desteği, doğru oranlarda verilmelidir. Düzensiz beslenme, birçok hastalığa yol açabilir.
Uygun Işık ve Sıcaklık: Sürüngenler, sıcaklık ve ışık açısından özel ihtiyaçlara sahiptir. UVB ışığı, D vitamini metabolizmasını düzenler, bu nedenle uygun ışık sağlanmalıdır.
Hijyen: Yaşam alanının düzenli temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi gerekir. Bu, enfeksiyonların yayılmasını engellemeye yardımcı olur.
Parazit Kontrolü: Düzenli olarak dışkı testleri yapılarak parazitler kontrol edilmeli, gerekirse tedavi edilmelidir.
Veteriner Kontrolleri: Düzenli veteriner kontrolleri ile hastalıkların erken tespiti sağlanabilir.
Stresten Kaçınma: Stres, sürüngenlerin bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve hastalıklara yol açabilir. Sürüngenin yaşadığı ortamda güvenli ve huzurlu bir alan sağlanmalıdır.
.
Sürüngen Sağlığına Yönelik Öneriler
Gözlem Yapın: Sürüngenin davranışlarındaki değişiklikleri dikkatle izleyin. Örneğin, iştah kaybı, anormal hareketler veya davranış değişiklikleri hastalığın erken belirtileri olabilir.
Çevreyi Düzenleyin: Hem fiziksel (sıcaklık, nem) hem de psikolojik (sosyal izolasyon, korku) ortam koşullarına dikkat edin.
Eğitim ve Bilinçlenme: Sürüngen bakımı hakkında eğitim alarak yanlış bakım uygulamalarından kaçının.
Sürüngen hastalıkları, çoğu zaman çevresel faktörler ve bakımdaki eksikliklerden kaynaklanır. Ancak doğru bilgi ve bakım ile sürüngenlerin sağlığını korumak mümkündür.
.
Sürüngenler, genellikle zorlu yaşam koşullarına dayanıklı hayvanlar olsalar da, yanlış bakım, çevresel faktörler, enfeksiyonlar ve parazitler gibi çeşitli sebeplerle hastalanabilirler. Daha fazla sürüngen hastalığı hakkında detaylı bilgi verelim:
Hastalıklar ve Semptomlar
.
A) Solunum Yolu Enfeksiyonları (Respiratuar Enfeksiyonlar)
Sebep: Bakteriyel, viral veya fungal enfeksiyonlar; genellikle düşük sıcaklıklar, yüksek nem oranları ve kötü hijyen ile ilişkilidir.
Semptomlar:
Hırıltılı solunum veya nefes alırken zorlanma
Ağızdan salya akması
Burun akıntısı
Gözlerde iltihaplanma
Baş aşağı duruş (genellikle solunum güçlüğü çeken sürüngenlerde görülür)
Tedavi: Antibiyotikler, antifungal tedavi, ortamın sıcaklık ve nem düzeyinin düzenlenmesi gereklidir. Ayrıca, sürüngenin izolasyonu ve stresten kaçınması sağlanmalıdır.
.
B) Kapsülit (Yumuşak Doku Enfeksiyonu)
Sebep: Bakteriyel enfeksiyonlar, genellikle stres, yaralanmalar veya yanlış bakım nedeniyle gelişir.
Semptomlar:
Deri şişliği, kızarıklık ve ağrı
Yara veya abse oluşumu
Deri üzerinde kabarcıklar veya açık yaralar
Tedavi: Antibiyotik tedavisi, enfekte bölgenin temizliği ve uygun ortam koşullarının sağlanması. Gerekirse cerrahi müdahale.
.
.
C) Metabolik Kemik Hastalığı (MKS)
Sebep: Kalsiyum, fosfor ve D vitamini eksiklikleri. Yanlış beslenme ve yetersiz UVB ışığına maruz kalma sonucunda gelişir.
Semptomlar:
Yumuşak ve kırılgan kemikler
Kas zayıflığı ve titremeler
Hareket zorlukları (yürüyememe, denge kaybı)
Şekil bozuklukları (bacaklarda eğrilik vb.)
Tedavi: Kalsiyum ve D vitamini takviyesi, UVB ışığı düzenlemesi, dengeli bir diyet ve doğru ortam koşullarının sağlanması.
.
D) Kabuk Çürüğü (Shell Rot)
Sebep: Bakteriyel enfeksiyonlar, kötü hijyen veya sürüngenin kabuğunun fiziksel olarak hasar görmesi sonucu ortaya çıkar.
Semptomlar:
Kabukta yumuşama, çürükler veya yaralar
Kötü kokulu akıntılar
Kabukta renk değişiklikleri
Tedavi: Enfekte bölgeyi temizlemek, antibiyotik tedavisi uygulamak ve uygun yaşam alanı koşulları sağlamak. Kabuğun tamamlanması için uygun ortam sıcaklığı önemlidir.
.
E) Sindirim Sistemi Sorunları
Sebep: Aşırı yem, parazitler, kötü beslenme veya stres gibi nedenlerle sindirim sistemi sorunları ortaya çıkabilir.
Semptomlar:
İştah kaybı
Kusma
İshal veya kabızlık
Şişkinlik veya karın ağrısı
Tedavi: Diyet düzenlemeleri, parazit tedavisi (örneğin, iç parazit ilaçları), stresin azaltılması ve sıcaklık kontrolü.
.
F) Deri Enfeksiyonları (Dermatit)
Sebep: Bakteriyel veya fungal enfeksiyonlar, çevresel kirlenme, nem eksiklikleri veya yanlış beslenme ile ilişkilidir.
Semptomlar:
Deride kızarıklık, iltihaplanma ve yaralar
Şişlikler, püstüller veya kabuklanmalar
Kaşıntı ve rahatsızlık
Tedavi: Antibiyotikler veya antifungal tedavi, derinin temizliği ve ortamdaki hijyenin iyileştirilmesi.
.
G) Göz Enfeksiyonları
Sebep: Bakteriyel, viral veya fungal enfeksiyonlar, genellikle hijyen eksiklikleri veya travmalar sonucu gelişir.
Semptomlar:
Gözlerde iltihaplanma veya şişlik
Gözlerde akıntı (genellikle sarı veya yeşil renkli)
Gözlerin kapanması veya ışığa duyarlılık
Tedavi: Antibiyotik göz damlası, ortamın nem ve sıcaklık düzenlemeleri, hijyenik bakım.
.
H) Cilt ve Deri Hastalıkları (Ektoparazitler)
Sebep: Bitler, keneler, akarlar gibi dış parazitler ciltte enfeksiyonlara yol açabilir.
Semptomlar:
Ciltte kaşıntı, şişlikler ve yaralar
Tüy kaybı, pul pul dökülme
Anormal deri renginde değişiklikler
Tedavi: Parazit öldürücü ilaçlar, ortamın temizlenmesi, sürüngenin derisinin düzgün şekilde bakımı.
.
I) Dış Parazitler (Ektoparazitler)
Sebep: İç ve dış parazitler, özellikle hayvanlar arasında geçiş yapan solucanlar ve keneler sürüngenleri etkileyebilir.
Semptomlar:
Tüy dökülmesi, zayıf vücut kondisyonu
Karın ağrısı, şişlik, aşırı hareketlilik
İştah kaybı
Tedavi: İç ve dış parazit tedavisi (antiparazitik ilaçlar), ortamın dezenfekte edilmesi, parazitler için düzenli kontroller yapılması.
.
J) Hemorajik (Kanamalı) Hastalıklar
Sebep: Bazı virüsler veya bakteriler (örneğin, Chlamydia), kanama bozukluklarına neden olabilir.
Semptomlar:
Ani zayıflama
Kanama veya morarma (özellikle deride)
Hızlı solunum veya çökme
Tedavi: Kanamayı durdurmak için tıbbi müdahale gerekebilir. Antibiyotik tedavisi ve bağışıklık güçlendirici ilaçlar da uygulanabilir.
.
K) Hipovitaminoz (Vitamin A Eksikliği)
Sebep: Vitamin A eksikliği, özellikle sürüngenin diyeti yetersizse ortaya çıkabilir.
Semptomlar:
Gözlerde kuruluk ve iltihaplanma
Ciltte pul pul dökülme
İştah kaybı ve zayıflama
Tedavi: Vitamin A takviyesi, uygun beslenme ve çevresel koşulların düzeltilmesi.
.
L) Mantar Enfeksiyonları (Fungal Enfeksiyonlar)
.Sürüngenin yaşadığı ortamda aşırı nem veya düşük sıcaklıklar, mantar enfeksiyonlarına neden olabilir.
Semptomlar:
Deride beyazımsı veya kahverengimsi lekeler
Solunum zorlukları (mantarın iç organları etkilemesi durumunda)
İştah kaybı, halsizlik
Tedavi: Antifungal ilaçlar, ortamın nem ve sıcaklık düzenlemeleri, hijyenin artırılması.
.
M) Sinir Sistemi Hastalıkları (Nörolojik Bozukluklar)
Sebep:Beyin ve omurilikle ilgili problemler, metabolik hastalıklar veya travmalar sonucu gelişebilir.
Semptomlar:
Koordinasyon kaybı
Baş dönmesi, denge sorunları
Anormal hareketler veya titremeler
Tedavi: Nörolojik testler, vitamin eksikliklerinin giderilmesi, travma sonrası rehabilitasyon.
.
Tedavi ve Önleme Önerileri
Tedavi:
Hastalık türüne göre antibiyotikler, antiparazitik ilaçlar, vitamin takviyeleri veya cerrahi müdahale gerekebilir.
Çevresel faktörler (sıcaklık, nem, ışık) düzenlenmelidir.
Veterinerin önerdiği tedavi planına sadık kalınmalı ve düzenli kontroller yapılmalıdır.
Önleme:
Düzenli sağlık kontrolleri ve veteriner ziyaretleri
Doğru beslenme ve su temini
Hijyenin sağlanması ve ortam temizliği
Stresin azaltılması ve uygun yaşam koşullarının oluşturulması.
Sürüngenlerde hastalıkların erken teşhisi, tedavi ve bakım süreçlerinin başarısı açısından oldukça önemlidir.
.
.
TÜRLERİNE GÖRE HASTALIKLAR
Her Tür İçin Tanı, Tedavi ve Bakım İpuçları
.
Sürüngenlerin türlerine göre hastalıklarını, tedavi yöntemlerini ve önlemleri daha detaylı şekilde açıklayalım
Kaplumbağalar (Testudines)
Hastalıklar ve Tedaviler
Solunum Yolu Enfeksiyonları:
Belirtiler: Burun akıntısı, hırıltılı nefes, ağızdan köpük gelmesi.
Tedavi: Veteriner hekim tarafından antibiyotik tedavisi. Yaşam alanının sıcaklığı artırılmalıdır.
.
Kabuk Çürümesi:
Belirtiler: Kabukta yumuşaklık, kötü koku, renk değişimi.
Tedavi: Antiseptik solüsyonlarla temizleme ve antifungal krem kullanımı.
.
Vitamin A Eksikliği:
Belirtiler: Şişmiş göz kapakları, iştahsızlık.
Tedavi: Veteriner kontrolünde vitamin A enjeksiyonu veya uygun diyet düzenlemesi.
.
Önlemler
Su kalitesinin yüksek tutulması.
UVB ışığı ve dengeli diyet sağlanması.
Kabuk ve deri düzenli olarak kontrol edilmeli.
.
Yılanlar (Serpentes)
Hastalıklar ve Tedaviler
Ağız Çürüğü (Stomatit):
Belirtiler: Ağızda şişlik, salya akıntısı, iştahsızlık.
Tedavi: Antibiyotik tedavisi ve ağızın antiseptiklerle temizlenmesi.
.
Deride Yılan Derisi Dökme Sorunu:
Belirtiler: Düzensiz dökülme, deri parçalarının kalması.
Tedavi: Nem oranını artırmak ve sürüngenin ılık su banyosu yapmasını sağlamak.
.
Parazitler:
Belirtiler: Dışkıda anormallik, zayıflık.
Tedavi: Veteriner kontrolünde antiparaziter ilaç uygulanması.
Önlemler
Yeterli sıcaklık ve nem sağlanmalı.
Yaşam alanı sık sık temizlenmeli.
Canlı yemler güvenilir kaynaklardan temin edilmeli.
.
Kertenkeleler (Lacertilia)
Hastalıklar ve Tedaviler
Metabolik Kemik Hastalığı (MBD):
Belirtiler: Kemiklerde deformasyon, hareket zorluğu.
Tedavi: Kalsiyum ve D vitamini takviyesi, UVB lambalarının kullanımı.
.
Deride Mantar Enfeksiyonları:
Belirtiler: Deride kızarıklık, pullanma.
Tedavi: Antifungal krem ve yaşam alanının dezenfekte edilmesi.
.
Sindirim Problemleri:
Belirtiler: Kusma, kabızlık, iştahsızlık.
Tedavi: Lifli besinler verilmesi ve sıcaklık düzenlenmesi.
.
Önlemler
Türüne uygun UVB ışığı ve diyet sağlanmalı.
Su ve nem ihtiyacına dikkat edilmeli.
Yaşam alanı doğal yaşamını taklit edecek şekilde düzenlenmeli.
.
Timsahlar (Crocodylia)
Hastalıklar ve Tedaviler
Cilt Enfeksiyonları:
Belirtiler: Ciltte yaralar, iltihap.
Tedavi: Veteriner hekim tarafından antibiyotik ve antiseptik uygulama.
Stres Kaynaklı İştahtan Kesilme:
Belirtiler: Beslenmeyi tamamen reddetme.
Tedavi: Ortam düzenlemeleri yapılarak stres faktörleri ortadan kaldırılmalıdır.
Göz Enfeksiyonları:
Belirtiler: Gözlerde şişme, akıntı.
Tedavi: Antibiyotik damlalar ve uygun hijyen sağlanması.
.
Önlemler
Yeterli su alanı ve dinlenme bölgesi oluşturulmalı.
Diyet çeşitlendirilerek uygun vitaminler sağlanmalı.
Doğru sıcaklık ve nem aralığı korunmalı.
.
Tuatara (Rhynchocephalia)
Hastalıklar ve Tedaviler
Düşük Bağışıklık Kaynaklı Enfeksiyonlar:
Belirtiler: Yavaş hareket, kilo kaybı.
Tedavi: Veteriner kontrolünde antibiyotik kullanımı.
.
Parazit Problemleri:
Belirtiler: Kaşıntı, dışkıda anormallik.
Tedavi: Antiparaziter tedavi uygulanır.
.
Önlemler
Beslenme düzenine dikkat edilmeli.
Sıcaklık ve nem dengesi korunmalı.
Stres faktörleri ortadan kaldırılmalı.
.
Genel Bakım ve Önlem Önerileri
Sürüngenin türüne uygun ortam koşulları sağlanmalı.
Düzenli veteriner kontrolü yapılmalı.
Hijyen ve temizlik ön planda tutulmalı.
Beslenme ve UVB ışığı ihtiyacı karşılanmalı.
.
İguanalar (Iguana)
Hastalıklar ve Tedaviler
Metabolik Kemik Hastalığı (MBD):
Belirtiler: Bacaklarda şişlik, hareket zorluğu, yumuşak çene.
Tedavi: Veteriner kontrolünde kalsiyum takviyesi ve UVB lambası kullanımı.
.
Isı ve Nem Eksikliğine Bağlı Sorunlar:
Belirtiler: Deri kuruluğu, iştahsızlık.
Tedavi: Sıcaklık ve nem seviyesinin ayarlanması.
.
Böbrek Hastalıkları:
Belirtiler: Karın şişliği, iştahsızlık, yorgunluk.
Tedavi: Veteriner hekim tarafından sıvı terapisi ve diyet düzenlemesi.
.
Önlemler
İguananın yaşam alanında doğru sıcaklık (28–35°C) ve nem (%70–80) sağlanmalı.
Bol yapraklı yeşillikler, meyve ve sebzelerle dengeli bir diyet uygulanmalı.
UVB ışığı günlük olarak verilmelidir.
.
Bukalemunlar (Chameleon)
Hastalıklar ve Tedaviler
Solunum Yolu Enfeksiyonları:
Belirtiler: Ağzını açık tutarak nefes alma, hırıltılı ses.
Tedavi: Veteriner kontrolünde antibiyotik tedavisi ve sıcaklık artırımı.
.
Deri Problemleri:
Belirtiler: Deride kuruma, soyulma.
Tedavi: Yaşam alanında nemin artırılması ve antifungal tedavi.
Stres Kaynaklı Problemler:
Belirtiler: Karanlık renk değiştirme, iştahsızlık.
Tedavi: Stres faktörlerinin (yanlış elleme, yoğun ışık vb.) ortadan kaldırılması.
.
Önlemler
Bukalemunun türüne uygun sıcaklık (22–30°C) ve nem (%50–70) sağlanmalı.
Doğru diyet (canlı böcekler) ve kalsiyum desteği verilmelidir.
Sakin bir yaşam alanı oluşturulmalıdır.
.
Gekolar (Gecko)
Hastalıklar ve Tedaviler
Kuyruk Yağlanması ve Kuyruk Kaybı:
Belirtiler: Kuyrukta incelme veya düşme.
Tedavi: Beslenme düzenlemesi ve stresin azaltılması.
.
Göz Enfeksiyonları:
Belirtiler: Gözlerde iltihap, kapanma.
Tedavi: Veteriner kontrolünde antibiyotik damla ve hijyen düzenlemesi.
.
Sindirim Sorunları:
Belirtiler: Kusma, kabızlık.
Tedavi: Sıcaklığın artırılması ve uygun lifli besinlerin verilmesi.
.
Önlemler
Yeterli nem (%40–60) ve sıcaklık (26–32°C) sağlanmalıdır.
Dengeli beslenme ve vitamin takviyeleri düzenli verilmelidir.
Stres faktörlerinden kaçınılmalıdır.
.
Agamidler (Bearded Dragon / Sakallı Ejder)
Hastalıklar ve Tedaviler
Ağız Enfeksiyonu (Stomatit):
Belirtiler: Ağızda şişlik, beyaz plak.
Tedavi: Antiseptik temizleme ve antibiyotik tedavisi.
.
Kabızlık:
Belirtiler: Dışkılamada zorluk, karın şişliği.
Tedavi: Ilık su banyosu ve lifli gıdaların artırılması.
.
MBD (Metabolik Kemik Hastalığı):
Belirtiler: Kemiklerde zayıflık, bacaklarda deformasyon.
Tedavi: UVB ışığı ve kalsiyum takviyesi.
.
Önlemler
Geniş bir yaşam alanı sağlanmalı (40°C güneşlenme noktası ve %20 nem).
Protein ve sebze ağırlıklı dengeli bir diyet verilmelidir.
UVB ışığı düzenli kullanılmalıdır.
.
Varanlar (Monitor Lizard)
Hastalıklar ve Tedaviler
Bakteriyel Enfeksiyonlar:
Belirtiler: Yaralarda iltihaplanma, ağız çürümesi.
Tedavi: Veteriner kontrolünde antibiyotik tedavisi.
.
Parazit Sorunları:
Belirtiler: Kilo kaybı, iştahsızlık.
Tedavi: Antiparaziter ilaçlarla tedavi.
.
Obezite:
Belirtiler: Aşırı kilo, hareket kısıtlılığı.
Tedavi: Diyet düzenlemesi ve hareket alanının artırılması.
.
Önlemler
Sıcaklık (30–40°C) ve UVB ışığı ihtiyacı karşılanmalı.
Et ağırlıklı dengeli bir diyet uygulanmalıdır.
Yaşam alanı geniş tutulmalı ve temizlenmelidir.
.
Deniz Kaplumbağaları
Hastalıklar ve Tedaviler
Fibropapillomatoz (Virüs Kaynaklı Tümörler):
Belirtiler: Deri veya kabukta tümörler.
Tedavi: Cerrahi müdahale ve antibiyotik tedavisi.
.
Sindirim Sistemi Sorunları:
Belirtiler: İştahsızlık, yorgunluk.
Tedavi: Diyet düzenlemesi ve yaşam alanının iyileştirilmesi.
.
Önlemler
Deniz suyu temiz tutulmalı.
Doğal beslenme düzenine dikkat edilmelidir.
İnsandan kaynaklı stres faktörleri azaltılmalıdır.
.
Salamander ve Semenderler (Caudata)
Hastalıklar ve Tedaviler
Deride Mantar Enfeksiyonları:
Belirtiler: Deride beyaz lekeler, tahriş.
Tedavi: Antifungal tedavi ve su ortamının temizlenmesi.
.
Amfibi Şişkinlik Sendromu:
Belirtiler: Vücutta anormal şişkinlik.
Tedavi: Veteriner tarafından sıvı tedavisi.
.
Önlemler
Yaşam alanındaki su temiz ve klorsuz olmalıdır.
Doğru nem ve sıcaklık seviyesi korunmalıdır.